Batuta to nie wszystko – Agnieszka Nagórka przejmuje artystyczne stery w Operze na Zamku

„Ręce wcale nie są najistotniejsze… Ważniejsza jest twarz, oczy, bezpośredni kontakt z zespołem” – mówi Agnieszka Nagórka* – od 1 października zastępczyni do spraw artystycznych dyrektora Opery na Zamku w Szczecinie. Jak widzi siebie jako dyrygenta, w jaki sposób buduje spójną wizję spektaklu z artystami? O pracy z orkiestrą i śpiewakami, o emocjach, które rodzą się między batutą a dźwiękiem, z kobietą-dyrygentem, dla której muzyka jest dialogiem, a scena – emocjonalnym spotkaniem, rozmawiała Magdalena Jagiełło-Kmieciak.

Zacznijmy od batuty. Dyrygent – lider, przewodnik, psycholog? Ma Pani prywatną definicję dobrego dyrygenta?

Dyrygent powinien poruszać. To naturalne, że jest liderem, przewodnikiem, który przekazuje własną koncepcję orkiestrze. Podstawową ideą, jaka przyświeca artyście-odtwórcy jest oddanie jak najwierniej intencji kompozytora. Samodzielna praca dyrygenta polega na zadawaniu sobie licznych pytań i poszukiwaniu na nie odpowiedzi, w następstwie których podejmowane są decyzje wpływające na interpretację utworu. Potrzebne są staranne przemyślenia dotyczące wielu elementów dzieła, na przykład temp oraz ich relacji. Zapis partytury jest z natury niepełny i dopuszcza wiele możliwości realizacji artykulacji, dynamiki, agogiki.

Czyli daje duże pole do popisu?

Oczywiście. Nawet bardzo szczegółowo opisane partytury dają dyrygentowi obszar do indywidualnej nieszablonowej interpretacji. W przypadku dzieł operowych istotne jest wydobycie teatralności zawartej w samej muzyce, jak i ekspresywnych środkach obrazowania. Co ciekawe, wykonywanie tych samych dzieł po pewnym czasie, nie wyklucza ponownej pracy twórczej z partyturą oraz jej analizy. Ponowny kontakt z dziełem daje szansę dostrzec inne kontrapunkty i odnaleźć inne rozwiązania. Istotne jest, aby proces ten dokonał się jeszcze przed próbami z wykonawcami tak, by właściwie zaplanować próby – zarówno całego ich cyklu, jak również kolejno każdej z nich – aby wprowadzane sukcesywnie zadania, jak najlepiej wykorzystywały potencjał muzyków oraz śpiewaków. Pozytywne nastawienie dyrygenta w tym procesie i zachęcanie artystów do podejmowania kolejnych wyzwań ma niemałe znaczenie! Istotne jest także odpowiednie tempo pracy, aby jak najefektywniej wykorzystać koncentrację zespołu. Powinnością dyrygenta jest również branie odpowiedzialności za własne decyzje i działania.

A co jest z kolei główną powinnością dyrygenta stricte operowego

Dyrygent operowy współpracuje z orkiestrą, ale także z zespołem baletowym solistami oraz chórem. Kapryśny aparat głosowy, jak również nie zawsze jednakowa dyspozycja solisty śpiewaka na przedstawieniach wymaga od dyrygenta czujności podczas prowadzenia i – czasem – korekty tempa. Zadaniem dyrygenta operowego jest, oprócz pracy z artystami, również współpraca ze wszystkimi realizatorami spektaklu. Do jego obowiązków należy monitorowanie pomysłów reżysera, by realizacja zgodna była z zamysłem kompozytora. Musi czuwać nad pracą scenografa, aby niefortunne konstrukcje na scenie nie zaburzyły akustyki lub nie utrudniały śpiewakom kontaktu z dyrygentem.

Czyli skupia się na większej liczbie elementów, czego przecież nie widzą tzw. zwykli odbiorcy, bo z reguły prób nie widzą.

Tak. Powinien nawet obserwować powstające kostiumy, aby nie utrudniały śpiewakom realizowania swoich zadań.

Podczas naszych rozmów mówiła Pani często: „jestem kobietą”. Jak czuje się Pani jako kobieta w raczej męskim świecie dyrygentury?

„Nie ma żadnego logicznego powodu, by kobiety nie mogły dyrygować. Batuta nie jest ciężka, liczą się tylko umiejętności muzyczne. To męczące, że wciąż rozmawiamy o tym w kategorii płci”. To słowa wspaniałej dyrygentki Marin Alson – ikony walki o równość w naszym zawodzie. Przyznam, że moje doświadczenia jako kobiety-dyrygent są na szczęście zupełnie odmienne. W pracy z zespołami staram się przed wszystkim być bardzo dobrze przygotowana.  Miałam ogromne szczęście studiować dyrygenturę u wybitnego profesora Antoniego Wita. Wyposażył mnie on nie tylko w dobry warsztat techniczny, ale wiele czasu poświęcił na dyskusje, jak pracować z zespołami. Ręce wcale nie są najistotniejsze… Ważniejsza jest twarz, oczy, bezpośredni kontakt z zespołem.

I tak buduje Pani relacje ze śpiewakami?

Wskazówką dla dobrego porozumienia na linii: dyrygent – śpiewak stały się dla mnie relacje wybitnych solistów współpracujących z maestro Herbertem von Karajanem oraz spostrzeżenia mojego profesora Antoniego Wita, który miał zaszczyt być jego asystentem. Wielokrotnie przytaczał słowa solistów, którzy czuli się przez mistrza Karajana prowadzeni, jednocześnie odczuwając swobodę w budowaniu frazy, pracy oddechem. Nie ma zatem wątpliwości co do tego, iż to dyrygent winien prowadzić śpiewaka, a nie bezradnie za nim podążać. Jeśli na próbach zostają wypracowane wszelkie niuanse interpretacyjne i osiągnięty jest kompromis, wówczas dyrygent nie jest zaskakiwany, zna oczekiwania i możliwości śpiewaka, może nim pokierować, zapewniając mu jednocześnie komfort wykonawczy.

Ale przecież praca z artystami to „niezła jazda”, to indywidualiści. Co w tej pracy jest najtwardszym orzechem do zgryzienia, a co sprawia, że chce się Pani wracać na próby?

Przychodząc na próbę mam w sobie przemyślaną interpretację, konkretne założenia.  Jednak w trakcie pracy z artystami zawsze szanuję indywidualną wizję muzyków.