„Hołos” i „Wòlô Bòskô” – kiedy język i region stają się bohaterami opery
Opera, choć wyrosła z włoskiej tradycji XVII wieku, od zawsze czerpała z lokalnych kultur i zwyczajów. Już barokowe libretta wykorzystywały wątki narodowe, a w XIX wieku rozwinął się cały nurt – od Moniuszki w Polsce, przez Smetanę i Janáčka w Czechach, po Musorgskiego w Rosji. Dziś opera, mimo globalizacji, wciąż poszukuje własnej regionalnej tożsamości i nowego języka wyrazu.
Przykładem takiego podejścia jest „Wòlô Bòskô”, inscenizowany cykl pieśni na baryton i fortepian autorstwa Łukasza Godyli, który w grudniu 2024 roku po raz pierwszy zabrzmiał w języku kaszubskim na deskach Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie. Spleciona lokalnymi wierzeniami i folklorem historia przedstawia kochanków, Hanuszkę i Jaśka, którzy zakochują się w sobie po przypadkowym spotkaniu nad strumieniem. Choć rodzice dziewczyny wydają się to akceptować, zwlekają ze ślubem. Ale wtedy Jaśko dowiaduje się, że Hanuszka wychodzi za innego mężczyznę. Ona twierdzi, że to „wola boża” (Wòlô Bòskô), a zrozpaczony Jaśko topi się. Wyboru pieśni do spektaklu dokonał baryton Damian Wilma (Jasiek), rodowity mieszkaniec Kaszub. Na scenie partneruje mu Danuta Stenka w roli matki i jednocześnie narratorki. Stenka, urodzona na Kaszubach (powiat Kartuski) jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci związanych z tym regionem. „Wòlô Bòskô” obejrzała już nie tylko publiczność Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, ale także ta, która tego lata zawitała do Trójmiasta na Baltic Opera Festiwal. Dodatkowo spektakl spektakl jest dostępny dla wszystkich do 17 października tego roku na platformie OperaVision.
Kolejnym przykładem jest „Hołos” – pierwsza opera stworzona w języku łemkowskim. Jej autorką jest młoda kompozytorka Daria Kuziak, a prapremiera odbyła się 24 listopada 2024 roku we wrocławskim Narodowym Forum Muzyki. Dzieło powstało w oparciu o bogatą, a jednocześnie dramatyczną historię Łemków – mniejszości etnicznej zamieszkującej niegdyś tereny Beskidu Niskiego, części Beskidu Sądeckiego i Bieszczadów. To społeczność, która przez wieki zachowywała własny język, obyczaje i muzykę, lecz w 1947 roku została brutalnie rozdzielona w wyniku akcji „Wisła”, kiedy tysiące rodzin przesiedlono Ziemie Odzyskane.
Opera ma kameralny charakter, w którym spotykają się elementy muzyki ludowej, współczesnej i elektronicznej. W realizacji udział wzięło ponad 60 artystów: Orkiestra Leopoldinum pod batutą Jakuba Przybycienia, solistki Justyna Bluj i Aleksandra Malisz, tradycyjna kapela łemkowska oraz tancerze Teatru ROZBARK z Bytomia. Spektakl tworzy wielowarstwową przestrzeń, w której przeszłość splata się z nowoczesnością.
Fabuła „Hołos” opowiada historię dwóch sióstr, Marysi i Hanci, których życie zostało rozdzielone przez los. Mimo rozłąki tęsknota i pamięć prowadzą do ich symbolicznego połączenia na wieczność. Historia sióstr jest jednocześnie metaforą losów całej społeczności Łemkowskiej – wygnanej, rozproszonej, a mimo to zachowującej silną więź i tożsamość. Całość spektaklu została dodatkowo wzbogacona wykorzystaniem nagrań prawosławnego nabożeństwa oraz fragmentów listów, które Łemkowie wysyłali w czasie akcji „Wisła” do swoich krewnych w USA. „Hołos” będzie można obejrzeć już niedługo w Krakowie (7 września), a także w Warszawie i Wrocławiu (dat jeszcze nie podano).
„Wòlô Bòskô” i „Hołos” pokazują, że współczesna opera staje się przestrzenią, w której głos mniejszości etnicznych może zabrzmieć w pełnej sile. Język nie jest tu jedynie środkiem komunikacji – staje się nośnikiem historii i autentycznym głosem regionu. Dzięki niemu spektakl może opowiadać o doświadczeniach i emocjach, które często pozostają poza dominującym nurtem kultury. Wybór takich środków wyrazu dzisiaj nabiera szczególnego znaczenia i w dobie globalizacji pozwala przywracać widoczność lokalnym społecznościom.
Kto? Co? Gdzie? Kiedy?
„Hołos” Daria Kurzak
Spektakle: 7 września 2025
Miejsce: Opera Krakowska
„Wòlô Bòskô” Łukasz Godyla
Spektakle: 13 września 2025
Miejsce: Opera Bałtycka