Polski śpiewak Tomasz Konieczny na pokładzie statku-widma

Richard Wagner skomponował „Latającego Holendra” w 1841 roku, a po raz pierwszy dzieło wystawiono w 1843 roku w Dreźnie. Pomysł na operę zaczerpnął z XVIII-wiecznej sagi o holenderskim kapitanie, który wskutek klątwy błąka się po morzach na statku-widmie, bez możliwości dopłynięcia do żadnego portu. Dodatkową inspiracją była dla Wagnera burzliwa podróż morska z Prus Wschodnich do Londynu, którą odbył wraz z żoną Minną i psem Robberem, uciekając przed wierzycielami. Tomasz Konieczny śpiewał rolę Holendra już wielokrotnie, a teraz w styczniu zaprezentuje ją publiczności Opery Państwowej w Hamburgu. W rozmowie z Jolantą Ładą-Zielke artysta dzieli się swoimi przemyśleniami związanymi z tą postacią. 

Który to już Holender w Pana dotychczasowej karierze?

Nie wiem dokładnie, w ilu produkcjach „Latającego Holendra” brałem udział, ale jest ich co najmniej o połowę mniej niż inscenizacji „Walkirii”, w której śpiewałem już 20 razy. Jako Holender występowałem między innymi w Nowym Jorku, Chicago, Monachium, podczas Baltic Opera Festival w Sopocie i ostatnio w Zurychu. Ta rola dobrze leży mi w głosie i jest mocną pozycją w moim repertuarze. Cieszę się, że zaśpiewam ją na scenie w Hamburgu, bo zawsze o tym marzyłem. Podczas studiów wokalnych w Dreźnie byłem stypendystą tutejszej Fundacji Alfreda Toepfera. Przyjeżdżałem wtedy regularnie do Hamburga na spotkania stypendystów i to miasto już wtedy robiło na mnie ogromne wrażenie. Potem byłem zaangażowany w teatrach operowych w Lipsku, Lubece, Mannheim i Düsseldorfie. Pracując w Lubece nawiązałem kontakt z ówczesnym kierownikiem studiów Opery w Hamburgu, Siegfriedem Schwabem, z którym przygotowałem rolę Wotana w „Walkirii” i „Złocie Renu”. Przerabialiśmy też monolog Holendra. To właśnie on powiedział, że mój głos to bas-baryton bohaterski, czyli niski, ale mocny, o dużej sile ekspresji, pasujący do „silnych charakterów”.

A więc marzył Pan o występie w Operze Państwowej w Hamburgu, choć gościł już Pan na większych scenach operowych, takich jak Teatro Real Madrid, Opéra National de Paris, Wiener Staatsoper, Teatro alla Scala i Metropolitan Opera?

Wprawdzie sceny w Hamburgu nie da się porównać z Metropolitan Opera, czy wiedeńską Staatsoper, tym nie mniej bardzo się cieszę, że będę mógł tutaj zaśpiewać pod batutą dyrygenta Kenta Nagano. Wykonywałem już pod jego kierownictwem partię basu w „Pasji Mateuszowej” Bacha w Brazylii, a potem spotkaliśmy się przy „Pierścieniu Nibelunga” Wagnera w Monachium, gdzie występowałem jako Alberich.

Czym różni się inscenizacja Michaela Thalheimera w Hamburgu od tych, w których śpiewał Pan do tej pory?

Wygląda to tu zupełnie inaczej, niż doświadczyłem dotychczas, ale ja lubię mieć do czynienia z nowym spojrzeniem na treść dzieła. W trakcie trwania opery bohaterowie przedzierają się przez gąszcz ze strun, łączących podłoże z niewidzialnym sufitem. Struny stanowią naturalne przeszkody, które nie pozwalają mojemu bohaterowi podążać naprzód i powodują, że zawiesza się na nich, choć z drugiej strony to zatrzymanie może go uratować. Jako aktor z pierwszego zawodu, próbuję oswoić tę przestrzeń sceniczną i spróbować zrobić z niej użytek, zgodnie z moim wykształceniem, umiejętnościami i przekonaniami. Jestem bardzo zaintrygowany tą intepretacją i nieco zaskoczony moim kostiumem. Pierwszy raz występuję jako Holender w czymś w rodzaju długiej kamizelki bez rękawów, założonej na gołe ciało – jak rockman.

Główna bohaterka „Latającego Holendra” miała pierwotnie nazywać się Minna, jak pierwsza żona Richarda Wagnera, która wraz z nim uciekła z Rygi i przeżyła trzykrotnie sztorm podczas morskiej podróży do Londynu. Stąd obecny w operze „statek-widmo”, mroczna sceneria i kobieta, która przyrzeka głównemu bohaterowi wierność aż do śmierci. 

Z perspektywy Holendra wygląda to inaczej, bo on sprawia wrażenie, jakby unikał zaangażowania się w związek. Z jednej strony uskarża się na swoje uwikłanie w sytuację, z której wyzwolić go może tylko ta „wierna do śmierci” kobieta. Ma ona pokochać go i udowodnić mu swoją wierność w ciągu tego jedynego dnia, kiedy Holender raz na siedem lat przybija do brzegu. Z drugiej strony nie wierzy, że to się uda. W zapisie nutowym jest wielokrotnie zaznaczone, że Holender ma jakieś strzępki nadziei na poprawę losu, ale później znów opadają go wątpliwości. Tak też reaguje, kiedy w finale zastaje Sentę i jej przyjaciela Erika na wyimaginowanym „gorącym uczynku”, który w rzeczywistości jest tylko rozmową. Sencie nawet przez myśl nie przeszło, żeby zdradzić Holendra, ale on zachowuje się tak, jakby szukał potwierdzenia, że żadna kobieta nie będzie mu wierna i jest skazany na wieczną tułaczkę. Myślę, że sytuacja jest tu skrajnie różna od tej podczas ucieczki Richarda i Minny Wagnerów drogą morską, kiedy oboje parę razy otarli się o śmierć, co ich w szczególny sposób spoiło. W operze jest odwrotnie; gdyby nie poświęcenie Senty, Holender dalej tułałby się po morzach.